تکالیف امتدادی با نام تکلیف شب(خانم باباخان زاده)

درآموزش و پرورش کشورمان و حتی سایر کشورهای جهان موضوع تکلیف شب یکی از موضوعات بحث انگیز تعلیم و تربیت به شمار می آید. تکلیف شب ابزاری است که فرصت ها و فعالیتهای خارج از مدرسه را برای رسیدن به اهداف برنامه درسی به طور موثر وآگاهانه به خدمت می گیرد. تکرار و تمرین و به قولی تکلیف شب به عنوان وسیله ای برای تثبیت یادگیری و کسب مهارت در آموزش های دریافت شده قدمتی به ازای تاریخ دارد. تا آن جا که لوحه های ثبت شده از زمان های قدیم نمایانگر تکلیف و تمرین بچه ها برای یادگیری است.

با توجه به اینکه در چند دهه اخیر تحولات عظیمی در زمینه روشهای تدریس در کشور ما به وجود آمده است ; هنوز برای تکلیف شب از روش های قدیمی استفاده می شود و متاسفانه تکلیف هنوز پیوند مستحکمی با اهداف آن برقرار ساخته است . لذا از ابعاد گوناگون موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم تا جایگاه واقعی این مقوله آموزشی را روشن سازیم
اغلب دانش آموزان با شنیدن کلمه تکلیف دچار همان حالتی می شوند که موقع دندان درد به آنها دست می دهد. غالبا این حالت برای معلمان کسل کننده است . باوجود این تکلیف شب یکی از مهم ترین و کاراترین مولفه ها یا ابزار برای یادگیری و نیز تحقق اهداف برنامه درسی به شمار می رود مشروط بر اینکه بدانیم چگونه از آن استفاده کنیم.

چگونگی استفاده از این فرصت ها و فعالیت ها نیازمند تاکتیک ها و مطالعات منسجم است.

اهداف کلیدی تکلیف شب عبارتند از:

۱ ـ ابزار رشد شخصی و خود انضباطی دانش آموزان

۲ ـ عامل اجرای مقررات و خط مشی ها

۳ ـ تثبیت مطالب آموخته شده در ذهن و تقویت تجارب آموزشگاهی

۴ ـ از بین بردن موانع اجرای برنامه درسی

۵ ـ پرورش نیروی خلاقیت و ابتکار دانش آموزان

۶ ـ توسعه روابط عمومی در فرآیند آموزش

۷ ـ آموزش غیرمستقیم مسئولیت پذیری و نظم به دانش آموز

۸ ـ فعال کردن دانش آموز در یادگیری

۹ ـ برقراری ارتباط بین خانه و مدرسه

۱۰ ـ ایجاد عادت به مطالعه

۱۱ ـ افزایش قدرت زمان بندی و توانا کردن دانش آموز در برنامه ریزی و مدیریت

۱۲ ـ تعمیم آموخته ها در موقعیت های تازه

آثار مثبت تکلیف شب

*انجام تکلیف شب نقش موثری در تثبیت یادگیری دانش آموز دارد.

*آگاه شدن والدین از آنچه در کلاس می گذرد.

*پر کردن اوقات فراغت دانش آموز به شکل سالم.

*تعلیم آموخته ها در موقعیت های تازه و یافتن بینش های تازه و اضافی و توان به کارگیری یافته ها در موقعیت های دیگر.

*رشد فردی از قبیل پرورش احساس مسئولیت قدرت برنامه ریزی و مدیریت توان زمان بندی اعتماد به نفس و پشتکار.

*تقویت و غنی سازی برنامه درسی به عنوان مکمل برای آنچه امکان پرداختن و تجربه مستقیم آن در کلاس میسر نیست.

*تکلیف شب به بچه ها یاد می دهد که از رهنمودها پیروی کنند. مهارت های پژوهشی را به کار ببرند و تمرکز حواس داشته باشند.

* تکلیف شب سبب ایجاد مهارت هایی می شود که برای چیرگی بر دشواری های زندگی ضرورت دارند.

آثار منفی تکلیف شب

*عامل اجبار که فکر و نگرش شاگرد را نسبت به مدرسه و یادگیری تغییر می دهد.

*ایجاد تصور ناسالم از قبیل یک جا نشستن و یک کار را انجام دادن.

*بیزاری از مدرسه از دست دادن علاقه نسبت به درس خستگی روحی ناشی از تکرار.

*محروم شدن از اوقات فراغت و فعالیتهای اجتماعی مورد علاقه.

*برخورد بین والدین و فرزندان فشار والدین برای انجام دادن تکالیف و بروز تضاد بین روش تدریس معلمان و والدین.

*افزایش رفتارهای غیراخلاقی از قبیل: تقلب پاک کردن امضای معلم توسل به دروغ واگذار کردن انجام تکالیف به سایر اعضای خانواده و…

راهکارهایی جهت رفع مشکل والدین با فرزندان

) فرزندان باید بیاموزند که انجام تکلیف درسی یک میدان نبرد نیست. نباید پیرامون تکلیف درسی کشمکش قدرتی وجود داشته باشد. آنان باید بیاموزند که شما مشاجره در مورد تکلیف درسی را تحمل نخواهید کرد.

۲ ( فرزندان شما باید یاد بگیرند که تکالیف درسی شان را مسئولانه انجام دهند. آنها باید بفهمند که کمک هایی که از شما انتظار دارند. محدود است و باید تکالیف خود را به صورت کارآمد پربار و به موقع انجام دهند و به چنان اتکا به نفسی دست یابند که بدون کمک دیگران از عهده هرگونه تکلیف درسی واگذار شده برآیند.

۳ ( بچه ها باید یاد بگیرند که زمان موجودشان را برای پروژه های بلند مدت و وظایف بزرگتر و پیچیده خود تقسیم بندی کنند.

۴ ( فرزندانتان باید یاد بگیرند که صرف نظر از آنکه والدین در منزل باشند یا خیر مسئول تمام کردن تکالیف درسی شان هستند. آنها باید بیاموزند که غیرمسئولانه عمل کردن را در مورد تکلیف درسی نخواهید پذیرفت.

خصوصیات تکلیف شب

مقدار تکلیف باید متعادل باشد به طوری که ذوق و شوق دانش آموز را برای تحصیل از بین نبرد.

طول زمان انجام تکلیف متناسب با ویژگی های دانش آموزان باشد. طول زمان مناسب برای انجام تکالیف دانش آموزان ابتدایی بیشتر از یک الی دو ساعت نباشد.

تکلیف شب باید چند بعدی باشد به طوری که مهارت های کلاسی نوشتاری کاوشگری اجتماعی عاطفی و… را پرورش دهد.

در تعیین موضوع تکلیف به علائق و استعدادهای دانش آموزان و تفاوت های فردی توجه شود.

مثلا برای دانش آموزان قوی تکالیف پروژه ای و برای دانش آموزان ضعیف تکالیف امتدادی و تمرینی تعیین گردد.

تکلیف باید تا آنجا که امکان دارد بامحیط زندگی یادگیرندگان مرتبط باشد تا آنان بتوانند از تجربه های یادگیری در موقعیت های گوناگون و درس های متفاوت استفاده کنند .

«جان دیویی» می گوید: « آموزش و پرورش البته امر مهمی است ولی مهم تر از آن زندگی کردن است ». بنا بر این هدف آموزش و پرورش درمرحله اول باید بهبود وضع زندگی باشد و مشق شب هم باید با زندگی کودک متناسب باشد.

تکلیف باید با رشد جسمی عاطفی و شناختی دانش آموز مرتبط باشد

انواع تکالیف درسی از منظر هدف— تکالیف امتدادی و بسطی

این نوع تکالیف شاگردان را از سطح کلاس بالاتر می‌برد و دانش و مهارت و تجربه‌ی آن‌ها را توسعه می‌دهد. این تکالیف می‌تواند به صورت پروژه به دانش‌آموزان، ارائه شود. مثلاً به دانش‌آموزان گفته شود که کلمه هایی در رابطه با درس امروز پیدا کنند و قسمت هایی از آن را به کلاس ارائه دهند.

مثلا از روزنامه یا کتاب داستان پاره شده قیچی کرده و به کلاس بیاورند

بنا بر آنچه گذشت تکلیف درسی تنوع زیادی دارد و هر معلم می تواند بر اساس شرایط خاص تکالیف ابتکاری، طراحی کند. لازم به ذکر است که منابعی که براساس آن معلم اقدام به طراحی تکلیف می کند، متعددند. به جز وضعیت یادگیری دانش آموز می توان به اهداف و انتظارات آموزشی و همچنین روش های تدریس اشاره کرد که منابعی هستند که می توان بر مبنای آن ها تکلیف برای دانش آموز طراحی کرد. برای آشنایی با انواع تکالیف ، در ادامه به تقسیم بندی های به عمل آمده از آن اشاره می شود.

تکالیف عمومی: تکالـیفی که برای تمــامی دانش آموزان کلاس در نظر گرفتــه می شود.

تکالیف گروهی: فعالیت گروهی در کلاس درس امروزه بسیار مورد اقبال معلمان است، معلمان تلاش می کنند تعداد محدودی از بچه ها را دریک گروه خاص سازمان داده وآن ها را برای انجام فعالیت های خاص به مشارکت وادار کنند. تکالیف گروهی براساس نوع گروه و هدف گروه ارائه می شود. مهم این است که تکالیف گروهی باید قابلیت انجام گروهی را نیز داشته باشد و آن ها را به تعامل و همفکری وادارد.

تکالیف انفرادی: این تکالیف براساس شناخت معلم از ویژگی های دانش آموز ارائه می شود. وجود تفاوت های فردی در بین دانش آموز، این دسته از تکالیف را ضروری می نماید.

معلم می تواند براساس شناختی که از دانش آموزان خاصی پیدا کرده و به فرض او را در یک زمینه ضعیف دیده است برای او تکلیفی خاص تعیین کند تا ضعفش جبران گردد یا این که کاملاً برعکس، دانش آموزی در حوزه ای قوی است و می توان تکالیفی ویژه برای او در نظر گرفت. به فرض در مهارت های هنری می توان برای کودکی که شایستگی خاصی در رشته ای از خود نشان داده تکلیفی خاص پیشنهاد کرد.

تکالیف درسی را از نظر محتوا می توان به چهار گروه تقسیم کرد:

تکالیف تمرینی: این نوع تکالیف قدیمی ترین و رایج ترین تکالیف درسی در مدارس هستند. معمولاً به صورت کتبی و جهت تثبیت یادگیری به روش تکرار و تمرین انجام می گیرد این تکالیف در صورت کثرت استفاده ملال انگیز و خسته کننده است و اگر بیش از حداستفاده شود همان مشق های پرمشقتی است که همه ما تجربه آن را در ذهن داریم. لذا ازاین نوع تکالیف در حــد و اندازه خود باید اســتفاده کرد و پیشنهاد می شود عمده این گونه تکالیف در مدرسه انجام گیرد.

تکالیف آماده سازی و آمادگی : این گونه تکالیف بیشتر برای درسهای روزهای بعد به کار می رود؛ مثلاً اگر قرار است هفته آینده درس گیاهان تدریـس شـود شما می توانید از پیش به دانش آموزان خود بگویید که بخش گیاهان را ورق بزنند یا این که تعدادی برگ یا دانه گیاهان را جمع آوری کرده ،به کلاس درس بیاورند ویا تکالیفی شبیه این را انجام دهند. شما بااین کار درآنها آمادگی ایجاد کرده اید.

تکالیف بسطی و امـتدادی: این نوع تکالــیف شاگردان را از سطح کلاس بالاتر می برد و دانش و مهارت و تجربه آن ها را توسعه می دهد. این تکالیف می تواند به صورت پروژه به دانش آموزان ارائه شود. مثلاً به دانش آموزانی گفته شود که در کتابخانه کتابی درباره سنگ ها پیدا کنند و قسمت هایی از آن را به کلاس ارائه دهند.

تکالیف خلاقیتی: این تکالیف دانش آموزان را وادار می کند به روش واز راه جدیدی کاری را انجام دهد یا اثر کاملاً جدیدی از خود ارائه دهند. در درس هنر این تکالیف جایگاه خاصی دارد.

لازم است گفته شود که تکالیف درسی متنوع بوده، بهتر است از تمامی اشکال آن در کلاس درس استفاده شود. تکالــیف انجام شده دانش آموز اگر برجستگی خاصی دارد ومی تواند منبعی برای داوری در خصوص میزان پیشرفت تحصیلی وی باشد ، در پوشه کار نگهداری شود. اگر گروه خاصی از نوع تکالیف انجام شده بعد از مدتی درکنار هم قرار گیرد، می توان برمبنای آن چگونگی پیشرفت دانش آموز را مطالعه کرد و نظر داد.

از آنجا که کمک بیش از حد و یا حتی انجام تکالیف توسط والدین پدیده ای شایع است معلمان می توانند با توجیه دقیق والدین که هدف این تکالیف چیست وهدف ارزشیابی از این تکالیف چیست والدین را به برخورد عاقلانه با تکالیف درسی دعوت کنند.
به جای طرح مسائلی که یک راه حل دارد، دانش‌آموز را با ارائه ۲ یا چند راه حل تشویق کند.(تکلیف برای رشد سیالی)
دانش‌آموز ترغیب شود تا راه حل‌های خلاق را به جای راه حل‌های معمولی ارائه دهد. (تکلیف برای رشد نومایگی و ابتکار)
مسائلی ارائه شود که به طور غیرمنطقی پاسخ به آنها دشوار باشد و دانش‌آموز به طور تقریبی به را ه‌حل برسد.
- به دانش‌آموزان مسائلی بدون ارائه اطلاعات داده شود که آنها مجبور باشند از منابع مختلف اطلاعات مورد نیاز را به دست آورند.
تکالیف آزمایشگاهی که به دانش‌آموزان، آزادی عملی برای انتخاب موضوع و تکنیک‌ها بدهد.

فرآیندهای گوناگونی مثل ملاقات با سخنرانان، سفرهای کاوشگرانه در طبیعت و زندگی اجتماعی و مراکز مورد علاقه، مشاهده تصویر و مواد بصری و شنیدن،  می‌تواند محیط رشد دانش‌آموزان را غنی‌تر کند.

با تحریک دانش‌آموزان به دیدن، شنیدن، لمس کردن، دست‌کاری کردن، کشف کردن و انجام آزمایش و بازی‌های سازنده، خلاقیت تقویت می‌شود. داستان‌گویی و داستان‌خوانی راه‌حل کارآمدی جهت افزایش خلاقیت در دانش‌آموزان است.
تهیه طرح‌ها وطرح‌های ابتکاری با استفاده از مواد و  وسایلی نظیر گل رس، موم، خمیربازی، چوب و پارچه، نخ ،‌شن، کاغذ و مقوا و به نمایش گذاردن و تشریح طرح در نمایشگاهی از دستاوردها باعث می‌شود که کودکان ثمرات کار خود را با دیگران مقایسه کرده و درباره آن به تبادل نظر بپردازند.

- بازی با کلمات، بازی با تصاویر و چیستان‌ها، رسم کلمه‌های تصویری، بازی با اعداد و ماکت‌سازی برای یک دوره تاریخی، سبب می‌شود تا همه مهارت‌ها در کنار هم رشد کنند.

وقتی که از دانش‌آموزان خواسته می‌شود نقاشی بکشند، بدون آنکه از وسایل معمولی استفاده کنند، در واقع آنها را نسبت به محیط پیرامون خود، نارسایی‌ها، تنگناها و عوامل مفقوده حساس می‌کنیم. در این شرایط آنها یاد می‌گیرند با استفاده از امکانات محیط پیرامون و نه با وسایل و امکانات معمول،(استفاده از چوب، خاک، سنگ ، برگ درختان و…) اثری خلاقانه به وجود آورند.
قصه‌سازی،  کامل کردن قصه‌های ناتمام، انتخاب عنوان برای قصه، نوشتن قصه با عنوان مشخص، نوشتن قصه با موضوع مشخص،‌قصه‌نویسی آزاد، نوشتن قصه برای عکس‌ها و تصاویر، قصه‌نویسی گروهی.

برگرفته از سایت آوای فیروزه ای